خاندان بلیانیخاندان بَلیانی، از عرفا و علمای سده‌های هفتم و هشتم و از مشایخ سلسله سهروردیه هستند. ۱ - پیشینهاین خاندان به قریه بلیانِ کازرون، در استان فارس، منسوب بوده است. عرفای خاندان بلیانی از مشایخ سلسله سهروردیه بودند و جدّ این خاندان، اسماعیل، تنها فرزند ابوعلی دقاق (متوفی ۴۰۵)، عارف قرن چهارم، بود. [۱]
عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس من حضرات القدس، ج۱، ص۲۶۴، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
[۲]
منوچهر مظفریان، کازرون در آیینه فرهنگ ایران، ج۱، ص۲۷۹، شیراز ۱۳۷۳ ش.
[۳]
پرویز اذکائی، «بلیانی، ج۱، ص۱۲۶، پیر خواجو»، میراث جاویدان، سال ۱، ش ۳ (پاییز ۱۳۷۲).
زرکوب شیرازی، [۴]
احمد بن ابی الخیر زرکوب شیرازی، شیرازنامه، ج۱، ص۱۴۰، چاپ بهمن کریمی، تهران ۱۳۱۰ ش.
شیخ علی دقاق نسائی را از اسباط (دخترزادگان) شیخ ابوعلی دقاق نیشابوری، آخرین جدّ این خاندان، خوانده است. که در ذیل به برخی از علما و عرفای خاندان بلیانی پرداخته می‌شود.۲ - افراد مشهور خاندانبرخی از افراد مشهور خاندان بلیانی عبارتند از: ۲.۱ - مسعود بلیانیامام الدین مسعود بلیانی لقب او را گاهی ضیاءالدین نیز نوشته‌اند. امام الدین از شیخ اصیل الدین شیرازی خرقه گرفت. اصیل الدین بر طریقت رکن الدین سجاسی (متوفی ۶۰۶) بود که به واسطه قطب الدین ابهری از خلفای ضیاءالدین ابوالنجیب عبدالقاهر سهروردی (۴۹۰ـ۵۶۳) به شمار می‌آید. [۵]
پرویز اذکائی، «بلیانی، ج۱، ص۱۲۶ـ۱۲۷، پیر خواجو»، میراث جاویدان، سال ۱، ش ۳ (پاییز ۱۳۷۲).
در میان فرزندان امام الدین، مسعود، عبدالله، علی و محمد از همه مشهورترند. [۶]
پرویز اذکائی، «بلیانی، ج۱، ص۱۲۷، پیر خواجو»، میراث جاویدان، سال ۱، ش ۳ (پاییز ۱۳۷۲).
۲.۲ - عبدالله بن مسعوداوحدالدین عبدالله بن مسعود بلیانی در حدود ۶۱۳ متولد شد. از خردسالی با آوازی خوش ذکر می‌گفت و شعر می‌خواند. از یازده سالگی به ارشاد ابوبکر زاهد همدانی و پدرش، امام الدین مسعود، به زهد و ریاضت پرداخت. [۷]
محمد جواد شمس، «خاندان بلیانی»، ج۱، ص۷۲، معارف، دوره ۱۴، ش ۲ (مرداد ـ آبان ۱۳۷۶).
[۸]
عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس من حضرات القدس، ج۱، ص۲۶۴، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
وی از پدرش خرقه گرفت، و با این‌که در زمان خود از عرفای بزرگ بود، دست از طلب برنداشت. هنگامی که نجیب الدین علی بزغش (متوفی ۶۷۸)، از اصحاب شیخ شهاب الدین سهروردی، به شیراز وارد شد عبدالله به دیدار او رفت، اما خود را بی نیاز از راهنمایی نجیب الدین دید. [۹]
محمد جواد شمس، «خاندان بلیانی»، ج۱، ص۷۲ـ۷۳، معارف، دوره ۱۴، ش ۲ (مرداد ـ آبان ۱۳۷۶).
[۱۰]
عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس من حضرات القدس، ج۱، ص۲۶۴ـ۲۶۶، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
اوحدالدین با سعدی مصاحبت داشت و به خانقاه او در شیراز می‌رفت. [۱۱]
عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس من حضرات القدس، ج۱، ص۲۶۶، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
گویند که صفی الدین اردبیلی (متوفی ۷۳۵) به دیدار اوحدالدین عبدالله آمد و اوحدالدین، تربیت و ارشاد او را به شیخ زاهد گیلانی (متوفی ۷۰۰) واگذار کرد. [۱۲]
ابن بزاز، صفوة الصفا، ج۱، ص۱۰۵ـ۱۰۶، چاپ غلامرضا طباطبائی مجد، تبریز ۱۳۷۳ ش.
کرامات چندی به او نسبت داده و اشعار و کلماتی نیز از وی نقل کرده‌اند. [۱۳]
عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس من حضرات القدس، ج۱، ص۲۶۷ـ ۲۶۸، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
[۱۴]
محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۹، قسم ۳، ص۶۹۴، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
مهمترین اثر وی رساله عینیه الوجود یا الدائره و الاحدیه درباره وحدت وجود و معرفت خداوند است. [۱۵]
محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۸، ص۳، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۱۶]
منوچهر مظفریان، کازرون در آیینه فرهنگ ایران، ج۱، ص۲۸۵، شیراز ۱۳۷۳ ش.
وفات او را در ۶۸۶ [۱۷]
عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس من حضرات القدس، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
یا ۶۸۳ [۱۸]
احمدبن ابی الخیر زرکوب شیرازی، شیرازنامه، ج۱، ص۱۴۰، چاپ بهمن کریمی، تهران ۱۳۱۰ ش.
نوشته‌اند.وی در خانقاه خود در قریه بلیان به خاک سپرده شد. [۱۹]
احمدبن ابی الخیر زرکوب شیرازی، شیرازنامه، ج۱، ص۱۴۱، چاپ بهمن کریمی، تهران ۱۳۱۰ ش.
از فرزندان اوحدالدین عبدالله تنها از سراج الدین یاد کرده‌اند که از شاگردان پسر عمویش، امین الدین بلیانی، بود. از نوادگان وی می‌توان از تقی الدین بلیانی (وفات بعد از ۱۰۳۶)، صاحب تذکره مشهور عرفات العاشقین، و اوحدالدین عبدالله حسینی مشهور به عبدالله اولیای بلیانی، صاحب ریاض الطالبین و شکریه، نام برد. [۲۰]
محمد جواد شمس، «خاندان بلیانی»، ج۱، ص۷۵ـ۷۶، معارف، دوره ۱۴، ش ۲ (مرداد ـ آبان ۱۳۷۶).
[۲۱]
اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، ستون ۴۶۳، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۵، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۲۲]
محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۱، ص۳۲۹، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۲۳]
احمد منزوی، فهرست نسخه های خطی فارسی، ج۲، بخش ۱، ص۱۲۶۳، تهران ۱۳۴۸ـ۱۳۵۳ ش.
۲.۳ - علی فرزند امام‌الدین مسعودزین الدین علی فرزند امام الدین مسعود بلیانی وی از علما وعرفای عصر خود بود. کتاب مصابیح (السنه) و کتب احادیث را نزد قاضی القضات مجدالدین اسماعیل بن نیکروز خواند و نزد امام مجدالدین فرغانی و شمس الدین ابوسعید نیز علوم دینی را فراگرفت. [۲۴]
احمدبن ابی الخیر زرکوب شیرازی، شیرازنامه، ج۱، ص۱۴۲، چاپ بهمن کریمی، تهران ۱۳۱۰ ش.
زین الدین در ۶۹۳ـ۶۹۴ درگذشت و در خانقاه فرزندش، امین الدین محمد بلیانی، در جوار مقبره شیخ ابوبکر زاهد همدانی مدفون است. [۲۵]
احمدبن ابی الخیر زرکوب شیرازی، شیرازنامه، ج۱، ص۱۴۲، چاپ بهمن کریمی، تهران ۱۳۱۰ ش.
[۲۶]
پرویز اذکائی، «بلیانی، ج۱، ص۱۲۶ـ۱۲۷، پیر خواجو»، میراث جاویدان، سال ۱، ش ۳ (پاییز ۱۳۷۲).
وی دارای چهار پسر بود که مشهورترین آن‌ها امین الدین محمد بلیانی است. [۲۷]
محمد جواد شمس، «خاندان بلیانی»، ج۱، ص۷۸، معارف، دوره ۱۴، ش ۲ (مرداد ـ آبان ۱۳۷۶).
۲.۴ - محمد فرزند امام‌الدین مسعودامام الدین محمد فرزند امام الدین مسعود بلیانی از او جز این‌که جانشین امین الدین محمد شد و نام فرزندش ضیاءالدین مسعود (دوم) است، اطلاع دیگری در دست نیست. اما فرزند ضیاءالدین مسعود به نام سعیدالدین محمد (متوفی ۷۵۸) از مشایخ خاندان بلیانی است. [۲۸]
محمد جواد شمس، «خاندان بلیانی»، ج۱، ص۹۶، معارف، دوره ۱۴، ش ۲ (مرداد ـ آبان ۱۳۷۶).
[۲۹]
پرویز اذکائی، «بلیانی، ج۱، ص۱۲۹، پیر خواجو»، میراث جاویدان، سال ۱، ش ۳ (پاییز ۱۳۷۲).
۲.۵ - ابوسعد محمد بن مسعودسعیدالدین ابوسعد محمدبن مسعود بلیانی نوه امام الدین محمد، مشهور به مولانا و مکنّی به ابوالمحمدین، از فقها و محدثین بود و مقدمات معارف زمان خود را نزد شیخ امین الدین محمد بلیانی فراگرفت. وی در رباط شیخ ابوعبدالله محمدبن خفیف شیرازی (متوفی ۳۷۱) درس می‌گفت. [۳۰]
محمد جواد شمس، «خاندان بلیانی»، ج۱، ص۹۶، معارف، دوره ۱۴، ش ۲ (مرداد ـ آبان ۱۳۷۶).
[۳۱]
معین الدین جنیدبن محمود جنید شیرازی، شدّالازار فی حطّ الاوزار عن زوّار المزار، ج۱، ص۶۱ـ۶۲، چاپ محمد قزوینی و عباس اقبال، چاپ مجدد تهران ۱۳۶۶ ش.
گویند در محضر او هزاران نفر از صالحان و عابدان برای استماع حدیث و خواندن صحیح بخاری حاضر می‌شدند. [۳۲]
معین الدین جنیدبن محمود جنید شیرازی، شدّالازار فی حطّ الاوزار عن زوّار المزار، ج۱، ص۶۳ـ۶۴، چاپ محمد قزوینی و عباس اقبال، چاپ مجدد تهران ۱۳۶۶ ش.
سعیدالدین در ۷۵۸ درگذشت و او را در همان رباط که تدریس می‌کرد، دفن کردند. [۳۳]
معین الدین جنیدبن محمود جنید شیرازی، شدّالازار فی حطّ الاوزار عن زوّار المزار، ج۱، ص۶۴، چاپ محمد قزوینی و عباس اقبال، چاپ مجدد تهران ۱۳۶۶ ش.
۲.۵.۱ - تألیفاتبرخی از تألیفات او عبارت است از: ۱)مطالع الانوار فی شرح مشارق الانوار. ۲)شفاءالصدور. ۳)المحمدین. ۴)المسلسلات. ۵)روضه الرائض فی علم الفرائض. ۶)جامع المناسک و شرح ینابیع الاحکام که آن را به پایان نبرد. [۳۴]
معین الدین جنیدبن محمود جنید شیرازی، شدّالازار فی حطّ الاوزار عن زوّار المزار، ج۱، ص۶۳، چاپ محمد قزوینی و عباس اقبال، چاپ مجدد تهران ۱۳۶۶ ش.
۷)سیر سید الانوار یا مولودالنبی (به عربی المنتقی فی سیرمولد النبی المصطفی (ص))، را فرزندش، عفیف الدین ابوالمحامد (متوفی ۸۰۲)، در ۷۶۰ با نام سیر کازرونی و سیر عفیفی به فارسی ترجمه کرد. ترجمه دیگر این اثر با عنوان نهایه المسؤول فی روایه الرسول، به قلم عبدالسلام بن علی ابرقوهی (قرن هشتم) است که به چاپ رسیده است. [۳۵]
محمد جواد شمس، «خاندان بلیانی»، ج۱، ص۹۷ـ ۹۸، معارف، دوره ۱۴، ش ۲ (مرداد ـ آبان ۱۳۷۶).
[۳۶]
غیاث الدین بن همام الدین خواندمیر، تاریخ حبیب السیر، ج۳، ص۲۹۴، چاپ محمد دبیرسیاقی، تهران ۱۳۵۳ ش.
۲.۵.۲ - فرزندانسعیدالدین دو فرزند داشت و چنان‌که از کنیت او (ابوالمحمدین) برمی‌آید، نام هردو محمد بوده است. [۳۷]
پرویز اذکائی، «بلیانی، ج۱، ص۱۲۹، پیر خواجو»، میراث جاویدان، سال ۱، ش ۳ (پاییز ۱۳۷۲).
۲.۶ - عفیف‌الدین محمدعفیف الدین محمد فرزند سعیدالدین محمد که در ۷۲۷ زاده شد. وی از محدثان به شمار می‌آید و صاحب تألیفاتی است چون: شرح البخاری که از شروح بسیار دیگر برای این اثر یاری جسته، و الاربعین فی فضل العلم، که طاووسی آن را از او شنیده است. او اسانید مهم و با ارزشی در کتابی به نام شعب الاسانید فی روایه الکتب و المسانید جمع آورد. [۳۸]
محمدبن عبدالرحمان سخاوی، الضوء اللامع لاهل القرن التاسع، ج۱۰، ص۲۱، قاهره.
عفیف الدین در ۸۰۲ در نجد وفات یافت و همان‌جا به خاک سپرده شد. [۳۹]
محمدبن عبدالرحمان سخاوی، الضوء اللامع لاهل القرن التاسع، ج۱۰، ص۲۱، قاهره.
۲.۷ - نسیم‌الدین ابوعبداللهنسیم الدین ابوعبدالله محمد فرزند سعیدالدین محمد. در ۷۳۵ در کازرون زاده شد و در ۸۱۰ وفات یافت. او در فقه و علوم عربی فاضل بود و اجازه روایت داشت. تقی الدین فاسی از شاگردان اوست. [۴۰]
محمد جواد شمس، «خاندان بلیانی»، ج۱، ص۹۸ـ۹۹، معارف، دوره ۱۴، ش ۲ (مرداد ـ آبان ۱۳۷۶).
[۴۱]
محمدبن عبدالرحمان سخاوی، الضوء اللامع لاهل القرن التاسع، ج۱۰، ص۲۲، قاهره.
از خاندان بلیانی شیوخ دیگری نیز در کتب تذکره و تاریخ یاد شده‌اند، مانند جمال الدین بلیانی (متوفی ۷۴۱)، معین الدین حسینی بلیانی (متوفی ۷۷۹)، عمادالدین بلیانی، غریبی بلیانی، که اطلاع زیادی از ایشان در دست نیست. [۴۲]
محمد مهدی مظلوم زاده، «مکاتب و مدارس اسلامی کازرون تا اواخر دوره قاجار»، در نامواره دکتر محمود افشار، چاپ ایرج افشار، ج ۸، ۴۵۹۶ـ۴۵۹۷، تهران ۱۳۷۳ ش.
۳ - فهرست منابع(۱) محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۲) ابن بزاز، صفوة الصفا، چاپ غلامرضا طباطبائی مجد، تبریز ۱۳۷۳ ش. (۳) پرویز اذکائی، «بلیانی، پیر خواجو»، میراث جاویدان، سال ۱، ش ۳ (پاییز ۱۳۷۲). (۴) اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰. (۵) عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس من حضرات القدس، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش. (۶) معین الدین جنیدبن محمود جنید شیرازی، شدّالازار فی حطّ الاوزار عن زوّار المزار، چاپ محمد قزوینی و عباس اقبال، چاپ مجدد تهران ۱۳۶۶ ش. (۷) غیاث الدین بن همام الدین خواندمیر، تاریخ حبیب السیر، چاپ محمد دبیرسیاقی، تهران ۱۳۵۳ ش. (۸) احمدبن ابی الخیر زرکوب شیرازی، شیرازنامه، چاپ بهمن کریمی، تهران ۱۳۱۰ ش. (۹) محمدبن عبدالرحمان سخاوی، الضوء اللامع لاهل القرن التاسع، قاهره. (۱۰) محمد جواد شمس، «خاندان بلیانی»، معارف، دوره ۱۴، ش ۲ (مرداد ـ آبان ۱۳۷۶). (۱۱) منوچهر مظفریان، کازرون در آیینه فرهنگ ایران، شیراز ۱۳۷۳ ش. (۱۲) محمد مهدی مظلوم زاده، «مکاتب و مدارس اسلامی کازرون تا اواخر دوره قاجار»، در نامواره دکتر محمود افشار، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۷۳ ش. (۱۳) احمد منزوی، فهرست نسخه های خطی فارسی، تهران ۱۳۴۸ـ۱۳۵۳ ش. ۴ - پانویس
۵ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بَلیانی»، شماره۱۷۷۴. رده‌های این صفحه : تراجم | خاندان ها | خاندان های ایرانی | درگذشتگان سده 7 (قمری) | درگذشتگان سده 8 (قمری) | درگذشتگان سده 9 (قمری) | طریقت سهروردیه | مشایخ صوفیه
|